Мамлакатимизда коррупцияга қарши курашишда амалга оширилаётган кенг кўламли ишлар, давлат органлари ва ташкилотларида манфаатлар тўқнашувига қарши курашишни ҳам тақозо этади.
“Манфаатлар тўқнашуви” мураккаб ва кўп қиррали тушунча бўлиб, умумеътироф этилган халқаро ҳужжатларда, хорижий ва миллий қонунчиликка асосан давлат бошқаруви ва корпоратив фаолиятда коррупцияга қарши курашиш туфайли учрайди.
Яқин кунларга қадар “манфаатлар тўқнашуви” атамасига оид ягона тушунча йўқ эди, шу боис унга турлича таърифлар келтирилган эди. Бироқ, манфаатлар тўқнашувига қарши курашишнинг долзарблиги, шунингдек, Ўзбекистоннинг халқаро ташкилотларнинг (БМТ, ИҲТТ ва бошқ.) коррупцияга қарши халқаро ҳужжатларда келтирилган мажбуриятлари ижросини таъминлаш вазифаси, Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 3 январдаги ЎРҚ–419-сон “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонунида, унинг илк бор ҳуқуқий тушунчасини ишлаб чиқишни тақозо этди.
Давлат органи ёки бошқа ташкилот ходимининг манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишнинг долзарблиги сабабли, 2024 йилнинг 5 июнь куни “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги ЎРҚ–931-сон Қонуни Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан имзоланди (Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан олти ой ўтгач кучга киради).
Мазкур Қонунда, манфаатлар тўқнашувининг қуйидаги янги таҳрирдаги тушунчаси қайд этилди: “Манфаатлар тўқнашуви – шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият”.
Амалиётда, бундай вазиятлар асосан айрим давлат хизматчиларнинг ташкилотнинг ички меъёрларига, шу жумладан, ташкилот низоми (устави), фаолият тартиб-таомиллари ва кун тартибига риоя қилмасликда, шунингдек бошқа ходимларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини менсимаслик оқибатида келиб чиқади. Манфаатлар тўқнашувининг, навбатдаги муҳим хусусияти бу мансабдор шахснинг ёки хизматчининг ўз ваколатини шахсий манфаат йўлида суиистеъмол қилиши орқали содир этилишидадир. Ўзбекистон Республикасининг “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги Қонунида “Шахсий манфаатдорлик – давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими ёхуд у билан алоқадор шахслар ушбу ходим томонидан бевосита ёки билвосита қарор қабул қилиниши ёки ходимнинг ушбу жараёнда бошқача тарзда иштирок этиши натижасида олиши мумкин бўлган ҳар қандай наф ёки афзаллик” деб тушунча келтирилган (Қонуннинг 3-моддаси). Ўз навбатда, бундай қонунга зид шахсий манфаатдорлик, масалан, ташкилотнинг ёхуд ташкилотда ишлаётган бошқа ходимларнинг қонуний манфаатлари билан амалдаги ёки эҳтимол бўлган қарама-қаршиликни келтиради.
